Psychische problemen
Iedereen heeft wel eens periodes waarin men het moeilijker heeft. Dat is normaal, het hoort bij het leven. Gepest worden op school, onverwacht een naaste verliezen, kampen met een chronische ziekte ... Het kan leiden tot klachten zoals slaapproblemen, stress of veel piekeren.
Als deze klachten langdurig aanhouden en ze het dagelijks functioneren beperken (sociaal en professioneel), is er sprake van een psychische aandoening. Enkele veelvoorkomende zijn burn-out, depressie, angststoornissen en alcoholmisbruik.
Hoe je met tegenslagen en klachten omgaat, wordt bepaald door verschillende factoren. Die kunnen biologisch, psychologisch of sociaal van aard zijn.
Door de combinatie en opstapeling van kwetsbaarheidsfactoren en stressvolle gebeurtenissen kan eenzelfde gebeurtenis op iedereen een andere impact hebben. De ene voelt zich enkele dagen of weken niet goed in zijn vel, heeft psychische klachten, maar daarna lijkt het vanzelf weer over te gaan. Anderen blijven er langer mee rondlopen, waardoor psychische aandoeningen kunnen ontstaan.
700.000 Vlamingen
Een op de vier Vlamingen krijgt te maken met een ernstige psychische aandoening. Concreet kampen er momenteel ongeveer 700.000 Vlamingen mee.
- twaalf procent van de Vlaamse werknemers loopt het risico op een burn-out;
- twintig procent van de vrouwen en tien procent van de mannen wordt ooit geconfronteerd met een vorm van depressie;
- een op de acht mensen kampt met een angststoornis;
- tien procent van de Vlamingen vertoont problematisch alcoholgebruik.
Veelgestelde vragen
Soms merk je dat iemand zich anders gedraagt dan anders en vraag je je af of er iets aan de hand zou zijn. Maar vanaf wanneer moet je je zorgen maken?
Sommige signalen kunnen erop wijzen dat iemand het moeilijk heeft.
Verandering in gedrag
Mensen met psychisch problemen vertonen vaak veranderingen in hun gedrag zoals:
- concentratieproblemen;
- alcohol- of druggebruik;
- roekeloos gedrag;
- gejaagdheid;
- onrust;
- opvliegendheid;
- overmatige bezorgdheid;
- eetproblemen.
Wees alert als dit gedrag nieuw is, duidelijk toeneemt, of samenhangt met een verlies, pijnlijke gebeurtenis of andere grote verandering.
Vaak gaan deze gedragsveranderingen gepaard met slaapproblemen, wat de situatie nog kan verergeren. Heb aandacht voor iemand die aangeeft dat de nachten moeilijk zijn of zich steeds meer uitgeput voelt.
Verandering in emoties
Als het niet goed gaat met iemand, merk je dat meestal aan diens emoties: vaker geïrriteerd of boos, minder fut, sneller huilen, … Ook snelle schommelingen in de stemming kunnen een teken zijn.
Bij mensen die psychisch in de knoop zitten, overheerst vaak hopeloosheid. Men heeft het gevoel dat de situatie uitzichtloos is en nooit meer beter wordt.
Zich terugtrekken
Mensen met psychische klachten isoleren zich meer van de buitenwereld. Ze trekken zich terug, spreken minder af met vrienden en familie, zijn stiller, meer in zichzelf gekeerd en komen minder buiten.
Zeggen dat het niet goed gaat
Sommige mensen geven duidelijk aan dat het niet goed gaat:
- 'Ik zie het niet meer zitten.'
- 'Ik ben op, ik kan niet meer.'
Soms ontwijken mensen vragen over hun welbevinden of antwoorden ze er vaag op, wat er ook op kan wijzen dat het niet goed gaat:
- 'Het gaat wel.'
- 'Ik wil je niet lastigvallen met mijn problemen.'
Neem zulke uitingen altijd ernstig. Zeker als je meerdere signalen opmerkt en deze zich gedurende langere tijd voordoen, kan dit erop wijzen dat iemand hulp nodig heeft.
Als je een moeilijkere periode meemaakt, kan het opluchten om erover te praten met iemand die je vertrouwt.
Praten over je problemen kan ook helpen je gedachten op een rijtje te zetten en ervoor zorgen dat je je minder alleen voelt.
Vind je het moeilijk om te praten met iemand die je kent? Of heb je het gevoel dat je er alleen voor staat? Ook dan kan je je verhaal kwijt. Je kan anoniem chatten of bellen naar Tele-Onthaal (106), Awel (102) en/of de Zelfmoordlijn (1813).
Bij aanhoudende klachten en als je dagelijks functioneren beperkt wordt door psychisch lijden, is het noodzakelijk om professionele hulp in te schakelen.
Taboe
Het taboe op praten over psychische problemen is groot. Zowel voor de persoon zelf als voor de mensen uit de omgeving.
Allerlei factoren spelen hierbij een rol, maar angst, schaamte en het niet kunnen verwoorden zijn vaak bepalend:
- 'Ze gaan denken dat ik gek/zwak/dom ben.'
- 'Ze gaan mij laten opnemen.'
- 'Ik ben bang voor vervelende reacties.'
- 'Ze gaan het doorvertellen aan anderen.'
- 'Ik schaam mij voor mijn problemen/gedachten.'
- 'Ik weet niet hoe ik erover moet praten.'
Ook negatieve ervaringen met hulpverlening of het idee van zelfredzaamheid kunnen meespelen:
- 'Anderen kunnen mij toch niet helpen.'
- 'Ik moet mijn eigen problemen oplossen.'
- 'Ik wil anderen niet tot last zijn.'
Omdat men er niet kan of durft over praten of men anderen niet tot last wil zijn, kan men zich vaak alleen voelen.
Vaak wil je er wel zijn voor anderen, maar weet je gewoon niet goed wat je kan doen. Toch zijn er heel wat dingen die je kan doen.
Misschien denk je soms:
- 'Wat als hij echt problemen heeft? Ik weet niet hoe ik kan helpen.'
- 'Als ze erover wil spreken, zal ze dat zelf wel doen.'
- 'Wat als hij schrikt en niet meer met mij wil praten?'
- 'Wat als ik het mis heb en er helemaal niets aan de hand is?'
- 'Maak ik het niet erger door er naar te vragen?'
- 'Ik heb nu geen tijd om erover te praten.'
Toch zijn er heel wat dingen die je kan doen. Je kan onder meer luisteren, sociale steun bieden en samen leuke activiteiten doen. Wees ook alert voor signalen dat het niet goed gaat met iemand en verwijs - indien nodig - tijdig door naar professionele hulpverlening.
Gesprek aanknopen
Hoe praat je met iemand die het moeilijk heeft? Zoek het niet te ver, maar vertrek vanuit signalen die je opgemerkt hebt en probeer een luisterend oor te zijn:
- 'Je zegt dat je slecht slaapt de laatste tijd, wat doet dat met jou?'
- 'Ik merk dat je vaker onrustig bent de laatste tijd, is er iets wat je bezighoudt?'
- 'Ik merk dat je weinig energie hebt de laatste tijd, heb je het gevoel dat dit je beperkt in wat je wil doen?'
Drie basishoudingen
- Empathie
Leef je in de situatie van de ander in, zonder je eigen gevoelens en ervaringen in te brengen. - Echtheid
Wees jezelf en wees oprecht in je reacties en gevoelens. - Niet veroordelen
Toon begrip.
Tips
- Zorg ervoor dat het gesprek op een open manier verloopt. Luister begripvol en erken wat je hoort.
- Geef tijd en ruimte aan het verhaal en probeer je in te leven in de situatie van diegene die het moeilijk heeft.
- Toon dat je hoort wat verteld wordt door actief te luisteren en regelmatig af te toetsen of je het goed begrepen hebt. Doe dit door te herhalen wat gezegd werd: letterlijk, in je eigen woorden of door samen te vatten.
- Help om het verhaal te concretiseren.
- 'Je zegt dat je het niet meer ziet zitten, wat zie je niet meer zitten?'
- 'Ik hoor dat je het moeilijk hebt de laatste tijd, is dat al lang zo?'
- 'Het lijkt alsof je het gevoel hebt vast te zitten, geen uitweg meer te zien.'
- 'Hoe voel je je daarbij?'
- Minimaliseer niet wat er verteld wordt.
- Zorg ervoor dat je geen schuldgevoelens aanpraat, of gevoelens, gedachten of gedrag veroordeelt.
- Kom niet meteen aandraven met eenvoudige, pasklare oplossingen. Wat werkt voor jou of anderen in jouw omgeving, past immers niet noodzakelijk bij diegene die voor jou staat. Bovendien is dat niet waar die op dit moment nood aan heeft.
- Bekijk samen welke hulp er nodig is en hoe jij daarbij kan helpen.
- Geef geen valse hoop. Jij zal niet alles kunnen oplossen. Soms is er meer hulp nodig of ben je genoodzaakt om anderen in te lichten over de dingen die verteld werden. Belangrijk is dat je contact houdt na dit eerste gesprek.
- Toon dat je er wil zijn en dat betrokkene altijd bij jou terechtkan, maar vraag ook regelmatig zelf hoe het gaat. Je kan een luisterend oor bieden, sociale steun betekenen maar je bent geen professionele hulpverlener. Geef dus zelf geen adviezen of reik geen medische oplossingen aan, maar verwijs tijdig door.
Steun zoeken
Een luisterend oor zijn voor iemand die het psychisch moeilijk heeft, kan levens redden. Maar als het iemand uit jouw omgeving is, kan het ook voor jou soms zwaar worden. Hou ook voor jezelf de vinger aan de pols.
Zit je met vragen, wordt het je soms te veel, kan je terecht op het Familieplatform Geestelijke Gezondheid. Je vindt er heel wat informatie en een overzicht van lotgenotengroepen.
Professionele hulp inschakelen
Luisteren naar iemand met psychische klachten is meestal niet voldoende om problemen aan te pakken. Als je merkt dat de problemen niet afnemen of zelfs toenemen, doe je er goed aan om professionele hulp in te schakelen.