PCOS zorgt bij 1 op de 10 vrouwen voor vruchtbaarheidsproblemen
’De meerderheid van de vrouwen met PCOS krijgt de diagnose niet,’ weet Linde Mostinckx, coördinator van de PCOS-kliniek van UZ Brussel. Het polycysteus ovarium syndroom, treft één op de tien vrouwen. Michel De Vos fertiliteitsarts bij Brussels IVF en vroedvrouw Linde Mostinckx delen hun kennis.
Iemand met PCOS moet veel harder werken om gezond te zijn
Prof. Michel De Vos
Wat is PCOS nu eigenlijk?
Prof. Michel De Vos: ‘PCOS is een afkorting voor polycysteus ovarium syndroom. Daar is meteen al een probleem: het woord cyste is verkeerd gekozen. PCOS gaat om een teveel aan vochtblaasjes of follikels in de eierstokken waarin onrijpe eicellen zitten.’
‘Het syndroom wordt gekenmerkt door verschillende combinaties van problemen met stofwisseling zoals een toename van insulineresistentie en problemen met de voortplanting. Bij personen met PCOS verloopt de vruchtbaarheid minder efficiënt omdat het grote aantal vochtblaasjes in de eierstokken de eisprong verstoort. Er vindt dus niet elke maand een eisprong plaats.’
‘Ook een teveel aan mannelijke hormonen, hyperandrogenisme, is een kenmerk van PCOS. Dit teveel kan in het bloed zitten en in uiterlijke kenmerken zoals veel acne of een mannelijk beharingspatroon. Personen met PCOS kampen vaak met overgewicht en hebben moeite met gewicht verliezen.’
‘De meeste mensen met PCOS ondervinden zowel problemen met stofwisseling als met voortplanting. Maar je hebt ook personen die alleen maar moeilijkheden hebben om zwanger te worden en geen last hebben van overgewicht, insulineresistentie en verhoogde mannelijke hormonen. Bij ieder persoon met PCOS moet naar de juiste behandeling gezocht worden, want het is een breed spectrum.’
Hoe wordt PCOS dan vastgesteld als het zich bij iedereen anders uit?
De Vos: ‘Je krijgt de diagnose van PCOS als je twee van deze drie kenmerken hebt: een onregelmatige menstruatiecyclus, tekenen van een teveel aan mannelijke hormonen en polycysteuze eierstokken. Een eierstok met meer dan 20 follikeltjes is polycysteus. Dit wordt vastgesteld door een vaginale echografie.’
‘De diagnose kan op relatief jonge leeftijd worden gesteld. Bij adolescenten maken we geen echo van de eierstokken en nemen we geen bloedtest af om de eicellenreserve na te kijken. Daar kijken we naar een combinatie van een langdurige afwezigheid van menstruatie en een teveel aan mannelijke hormonen.’
Kun je ervan genezen?
Linde Mostinckx: ‘Nee, je kunt wel de symptomen behandelen waardoor de ernst van PCOS wordt beperkt. Dit doe je door zo gezond mogelijk te leven.’
‘In de PCOS-kliniek werken verschillende diensten uit het ziekenhuis samen om de symptomen te behandelen. De focus ligt vooral op gynaecologie en endocrinologie, waar de focus op hormonale aandoeningen ligt. Als je PCOS hebt, kun je last hebben van overmatige beharing en acne. Daarvoor schakelen we een endocrinoloog en dermatoloog in. De diëtisten en lifestyle-coaches schakelen we in om de leefgewoontes en de lichaamssamenstelling te verbeteren. Niet alleen de juiste voeding, maar ook beweging is belangrijk.’
De Vos: ‘Het is te makkelijk om te zeggen dat iemand met PCOS moet afvallen. Hoewel het een goedbedoeld advies is, kan het overweldigend overkomen bij patiënten. Ze hebben vaak al meerdere pogingen gedaan om gewicht te verliezen, maar het wil niet altijd lukken. Ze hebben dikwijls een laag zelfbeeld en een verhoogd risico op angststoornissen en depressie.’
‘In de PCOS-kliniek gaan we in gesprek met de patiënt en bekijken we per individu welke adviezen haalbaar zijn. Zo is er ruimte voor de patiënt om bepaalde inzichten te verwerven en kunnen er gedragsveranderingen worden aangenomen die op lange termijn houdbaar zijn.’
Helpt de pil om symptomen de kop in te drukken?
De Vos: ‘Het advies om hormonale anticonceptie te gebruiken om de eierstokken te onderdrukken is zeker niet verkeerd. Veel klachten die gepaard gaan met PCOS worden in toom gehouden door hormonale contraceptie. De combinatiepil die zowel oestrogeen als progestageen bevat, is een efficiënt middel om overproductie van mannelijke hormonen tegen te houden. Het voordeel hiervan is dat je insulineresistentie op termijn verbetert.’
‘De laatste jaren wordt er kritischer gekeken naar het gebruik van de pil. Natuurlijk heeft ze bijwerkingen zoals een verminderd libido, hoofdpijn en een verhoogd risico op tromboses. Maar als je geen tegenindicaties hebt om de pil te nemen, is het een goed geneesmiddel.’
Mostinckx: ‘Toch wint anticonceptie zonder hormonen tegenwoordig aan populariteit. Het is belangrijk dat zorgverleners vrouwen die hiervoor kiezen, informeren dat er andere manieren zijn, er zijn andere tools om PCOS te gaan verbeteren, los van de pil.’
Is PCOS erfelijk?
De Vos: ‘Het gaat om een combinatie van je genen samen met je omgeving. Als PCOS in je genen zit, zou het kunnen dat het al werd uitgelokt toen je nog in de baarmoeder zat. Daar kun je worden blootgesteld aan te veel mannelijke hormonen die in de placenta werden aangemaakt. Zo zou het kunnen dat je wordt geprogrammeerd om later PCOS te ontwikkelen.’
‘PCOS is dus iets transgenerationeels. Vaak komen vrouwen bij ons aankloppen omdat ze zwanger willen worden. We moeten proberen om de gezondheid van het latere kind zoveel mogelijk voorop te stellen. Als iemand met PCOS niet in een gezonde situatie verkeert en we haar toch helpen om zwanger te worden, kan het later gevolgen hebben voor het kind. We sporen aan om eerst een gezonde levensstijl aan te nemen. Niet alleen de slaagkans op zwangerschap vergroot, maar de zwangerschap zal gezonder verlopen met minder risico’s voor de mama en de baby.’
Wat zijn de gevolgen van PCOS als je er niks aan doet?
De Vos: ‘Die gevolgen kunnen ernstig zijn. Mensen met PCOS hebben door een combinatie van insulineresistentie en hyperandrogenisme een verhoogd risico op obesitas. In vergelijking met mensen die geen PCOS hebben, is het veel moeilijker om dit onder controle te krijgen. Iemand met PCOS moet veel harder werken om gezond te zijn. Dat is al een eerste moeilijkheid.’
‘Jonge vrouwen die nauwelijks of niet menstrueren hebben een verhoogd risico op baarmoederkanker. Vooral als iemand ook overgewicht vertoont, moet dit goed worden opgevolgd. Omdat de menstruatie onregelmatig is of uitblijft, treden er vruchtbaarheidsproblemen op. PCOS-patiënten hebben ook een verhoogd risico op hart- een vaatziekten.’
Mostinckx: ‘Door de insulineresistentie als PCOS niet wordt opgevolgd, is er een groter risico om diabetes II te ontwikkelen.’
De Vos: ‘Dat klopt, we zien veel patiënten met pre-diabetes, de voorloper van diabetes. We sturen hen door naar diabeteseducatoren zodat ze tools kunnen aanleren om de ontwikkeling van diabetes tegen te gaan.’
‘Vrouwen met PCOS hebben doorgaans een menopauze op latere leeftijd, wat een gezondheidsvoordeel betekent. Ze hebben een goede DNA-code en een stevig DNA-herstelsysteem. Het is belangrijk dat de symptomen van PCOS worden behandeld, anders gaat die genetische gezondheidswinst zich inperken’